小店洋奶粉牵出复杂走私链 核心成员发明新型走私法
Logika (gr. λ?γο?, logos – rozum, s?owo, my?l) – nauka formalna o jasnym i ?cis?ym formu?owaniu my?li, o regu?ach poprawnego rozumowania i uzasadniania twierdzeń[1]. Historycznie by?a uznawana za dzia? filozofii bliski retoryce[2], jednak narodziny rachunku zdań w XIX wieku zapocz?tkowa?y logik? matematyczn?.
W tradycji zachodniej prekursorem systematycznej logiki by? Arystoteles[3][4]. Wspó?czesna logika, wykorzystuj?c metod? formaln?, znacznie rozszerzy?a pole badań, w??czaj?c w to badania nad matematyk? (metamatematyka), konstruowanie nowych systemów logicznych (np. logiki wielowarto?ciowe), czysto teoretyczne badania o matematycznym charakterze (np. teoria modeli), zastosowania logiki w informatyce i sztucznej inteligencji (logic for computer science)[5].
Logika klasyczna
[edytuj | edytuj kod]Formalny system logiczny z?o?ony z klasycznego rachunku zdań i rachunku kwantyfikatorów, zwany te? logik? elementarn? lub klasycznym rachunkiem logicznym. Przedmiotem tego rachunku s? zdania logiczne, to znaczy takie zdania oznajmuj?ce, którym mo?na przypisa? jedn? z dwu warto?ci logicznych: prawda lub fa?sz. Logika klasyczna jest w tym sensie dwuwarto?ciowa, w odró?nieniu od sformu?owanych w XX wieku systemów logik wielowarto?ciowych.
W rachunku zdań zdania reprezentowane s? przez zmienne zdaniowe (zwyczajowo s? to litery: p, q, r, ...). Przy u?yciu spójników logicznych, jak ?i”, ?lub”, ?nieprawda, ?e” (zapisywanych symbolicznie znakami: ∧, ∨, ? lub ~[a]) konstruuje si? zdania z?o?one. Jednym z g?ównych celów rachunku zdań jest wypracowanie metod wyznaczania warto?ci logicznej zdania z?o?onego na podstawie warto?ci logicznych zdań sk?adowych. Szczególnym celem jest opisanie takich schematów zdań z?o?onych, które s? prawdziwe przy ka?dym podstawieniu dowolnych zdań logicznych za zmienne. Schematy takie nazywane s? prawami rachunku zdań.
W rachunku kwantyfikatorów zdania z?o?one budowane s? przy u?yciu symboli predykatów, zmiennych i kwantyfikatorów – dlatego u?ywa si? te? nazwy rachunek predykatów. G?ównym celem jest opisanie wszystkich schematów zdań z kwantyfikatorami zawsze prawdziwych, czyli praw rachunku kwantyfikatorów. Razem z prawami rachunku zdań tworz? one prawa logiki klasycznej. Ka?demu prawu logiki odpowiada schemat niezawodnego wnioskowania dedukcyjnego. Mówi si? wi?c równie?, ?e g?ównym celem logiki klasycznej jest opisanie wszystkich schematów niezawodnego wnioskowania.
Klasyczny rachunek logiczny obejmuje wszystkie podstawowe prawa odkryte przez logików staro?ytnych oraz bardziej wspó?czesne prawa dotycz?ce kwantyfikatorów. Rachunek ten wystarcza do opisu wszystkich wnioskowań stosowanych w matematyce oraz wszelkich wnioskowań dedukcyjnych[6], i w tym sensie stanowi zamkni?ty dzia? logiki. Logika klasyczna jest podstaw? wyk?adu logiki w podr?cznikach szkolnych i akademickich.
Logika filozoficzna
[edytuj | edytuj kod]Logika filozoficzna to nauka normatywna, analizuj?ca ?ród?a poznania pod wzgl?dem prawomocno?ci czynno?ci poznawczych z nimi zwi?zanych. Zajmuje si? badaniem ogólnych praw, wed?ug których przebiegaj? wszelkie poprawne rozumowania, w szczególno?ci wnioskowania. Logika, jako dyscyplina normatywna, nie tylko opisuje jak faktycznie przebiegaj? rozumowania, ale tak?e formu?uje twierdzenia normatywne, mówi?ce o tym, jak rozumowania powinny przebiega?[7].
Pod nazw? logika filozoficzna rozumie si? dzia? filozofii zajmuj?cy si?:
- filozoficznymi problemami logiki (filozofi? logiki)
- zastosowaniem logiki do zagadnień filozoficznych (logik? filozofii)
- zagadnieniami filozofii j?zyka
Logika matematyczna
[edytuj | edytuj kod]Logika matematyczna (zwana te? metamatematyk?) to dzia? matematyki, który wyodr?bni? si? jako samodzielna dziedzina na prze?omie XIX i XX wieku, wraz z d??eniem do dog??bnego zbadania podstaw matematyki. Jej przedmiotem s? formalne teorie matematyczne i ich modele, dowody oraz zasi?g matematycznych rozumowań. W badaniach stosuje si? wy??cznie ?cis?e i formalne metody matematyki.
Do najwi?kszych osi?gni?? logiki matematycznej nale?? prace wielu logików i matematyków maj?ce na celu pe?n? formalizacj? matematyki, zwieńczone s?ynnym twierdzeniem G?dla o niezupe?no?ci. Twórcami logiki matematycznej byli m.in. George Boole, Gottlob Frege, David Hilbert i Bertrand Russell, a do jej rozwoju przyczynili si? mi?dzy innymi: Jan ?ukasiewicz, Alonzo Church, Kurt G?del i Alfred Tarski[b][5].
Logika w informatyce
[edytuj | edytuj kod]Formalny charakter logiki wspó?czesnej sprawi?, ?e nie tylko przyczyni?a si? ona w znacznym stopniu do rozwoju techniki komputerowej, ale te? pewne jej dzia?y rozwijaj? si? obecnie w ramach informatyki teoretycznej. Do zagadnień informatycznych o logicznym charakterze nale??: systemy przepisywania (rewriting systems), teoria typów, weryfikacja programów (logiki dynamiczne), ró?ne aspekty z?o?ono?ci obliczeniowej, sieci prze??czaj?ce (funkcje boolowskie), formalna semantyka j?zyków programowania, programowanie logiczne.
Szczególny charakter ma próba zastosowania osi?gni?? logiki formalnej w sztucznej inteligencji. Próba ta nie zakończy?a si? jeszcze wyra?nym sukcesem[6]. Do cz??ciowych sukcesów mo?na zaliczy? praktyczne osi?gni?cia w zakresie automatycznego dowodzenia twierdzeń oraz systemów ekspertowych.
Zobacz te?
[edytuj | edytuj kod]- historia logiki
- logika intuicjonistyczna
- logika modalna
- logika prawnicza
- logika rozmyta
- logika wielowarto?ciowa
- logika wolna
- analiza logiczna
- logizowanie
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ logika, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dost?p 2025-08-06] .
- ↑ Tadeusz Kotarbiński, Wyk?ady z dziejów logiki, wyd. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985.
- ↑ history of logic, [w:] Encyclop?dia Britannica [dost?p 2025-08-06] (ang.).
- ↑ Louis F. Groarke: Aristotle: Logic. Internet Encyclopedia of Philosophy. [dost?p 2025-08-06]. (ang.).
- ↑ a b Witold Marciszewski (red.): Logika formalna: Zarys encyklopedyczny z zastosowaniem do informatyki i lingwistyki, PWN, Warszawa 1987.
- ↑ a b Andrzej Kisielewicz: Sztuczna inteligencja i logika, WNT Warszawa 2011.
- ↑ Kazimierz Ajdukiewicz: Logika pragmatyczna, PWN, Warszawa 1965.
- ↑ A.A. Fraenkel, J. Bar-Hillel, A. Levy A: Foundations of set theory. Amsterdam: North Holland Publishing Company, 1973, s. 200
Literatura uzupe?niaj?ca
[edytuj | edytuj kod]- Kazimierz Ajdukiewicz: ?Logika pragmatyczna”, PWN, Warszawa 1965
- Witold Marciszewski (red.): ?Ma?a encyklopedia logiki”, Ossolineum, Wroc?aw 1970
- Alfred Tarski: ?Wprowadzenie do logiki i do metodologii nauk dedukcyjnych” ?ALEPH”, 1994
- Obszerny zbiór zasobów zebrany przez pracowników Zak?adu Logiki Stosowanej UAM
Linki zewn?trzne
[edytuj | edytuj kod]Stanis?aw Kiczuk, Logika, Powszechna Encyklopedia Filozofii, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, ptta.pl [dost?p 2025-08-06].
Wojciech Golonka, Czym jest logika, Instytut Dziedzictwa Europejskiego Andegavenum, YouTube, 15 grudnia 2024 [dost?p 2025-08-06].
Polskie Towarzystwo Logiki i Filozofii Nauki, logika.net.pl [dost?p 2025-08-06].